تعریف مرخصی در قانون کار و انواع آن
تیر
منظور از مرخصی مدت زمانی است که کارگر یا کارمند در حال انجام کاری که به او محول شده نمی‌باشد و در محل کارگاه حضور ندارد. برخی از مرخصی‌ها همراه با دریافت حقوق و برخی دیگر بدون حقوق است. مرخصی انواع مختلفی دارد. قانون کار قانونی است که برای حمایت از کارگران یا کارمندان وضع شده و مرخصی را به میزان معینی حق مسلم ایشان می‌داند.
ما در این مقاله از یاری رسان تامین ابتدا لفظ مرخصی را تعریف می‌کنیم. سپس به نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار اشاره می‌کنیم. در ادامه به توضیح انواع مرخصی می‌پردازیم. سپس بر نکات مهمی که در این زمینه قابل ذکر است تاکید می‌کنیم و در نهایت یک جمع‌بندی کوتاه داریم.
مرخصی در قانون کار چیست؟
مرخصی (vacation) حقی است که برای کارگر یا کارمند برای ترک کار در روزهای غیر از تعطیلات رسمی کشور در نظر گرفته می‌شود. مهم نیست فرد مشغول به چه کاری باشد، در هر صورت باید بتواند زمانی که احساس نیاز می‌کند از کارفرما مرخصی بگیرد. این حق در تمام کشورها از جمله ایران برای کارگران و کارمندان به عنوان یک حق مسلم به رسمیت شناخته شده و در قانون کار هم ذکر گردیده است.
اگر در مورد قوانین کار نیاز به مشاور بیمه دارید می توانید مقاله: راه‌های دریافت مشاوره بیمه تامین اجتماعی را بخوانید!
نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار
از آنجا که محاسبه مرخصی در بخش مالی شرکت طبق فرمول خاصی انجام می‌شود، بهتر است توسط نرم‌افزار صورت بگیرد. امروزه نرم افزارهای حسابداری مختلفی وجود دارد که می‌تواند برای انجام این محاسبات مورد استفاده قرار بگیرد.
محاسبه مرخصی برای انواع مختلف مرخصی متفاوت است. در واقع هر نوع مرخصی طبق فرمول خاص خود محاسبه می‌شود. در جدول زیر می‌توانید محاسبه انواع مرخصی را طبق ماده‌های مختلف قانون کار ببینید.
| انواع مرخصی | قانون کار | |
|---|---|---|
| مرخصی استحقاقی | ۲۷ روز کاری (با احتساب ۴ جمعه در یک ماه) | ماده ۶۴ |
| برای کارگاه کمتر از ۱۰ نفر، ۲۱ روز | آیین نامه ۱۹۱۰ | |
| برای کارهای سخت ۵ هفته | ماده ۶۵ | |
| برای کارگران فصلی بر اساس ماه‌های کارکرد | ماده ۶۸ | |
| مرخصی بدون حقوق | حداکثر یک ماه در یک سال | ماده ۷۲ |
| مرخصی استعلاجی | سقف ندارد | بند ۷ ماده ۲ قانون تامین اجتماعی |
| مرخصی زایمان | ۹ ماه | ماده ۷۶ |
| مرخصی فوت اقوام درجه ۱ (همسر، فرزند، والدین) | ۳ روز | ماده ۷۳ |
| مرخصی حج | ۱ ماه | ماده ۶۷ |
| مرخصی پاس شیر | هر ۳ ساعت نیم ساعت تا ۲۴ ماهگی کودک | ماده ۷۸ |
اگر در نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار سؤال دارید می توانید مقاله راه های دریافت مشاوره بیمه تامین اجتماعی را بخوانید.
انواع مرخصی در قانون کار
مرخصی در قانون کار مسئله بسیار مهمی برای کارگران و کارمندان و حتی کارفرمایان است. گاهی اوقات کارکنان درخواست مرخصی دارند و با مخالفت کارفرما مواجه می‌شوند. گاهی اوقات نیز کارفرما تحت فشار قرار گرفته و درخواست‌های نابه‌جایی از طرف کارکنان دریافت می‌کند. به همین دلیل قانون‌گذار وارد عمل شده و قانون شفافی در این زمینه وضع کرده است.
در این قانون انواع مختلفی از مرخصی تعریف و مدت هر یک مشخص شده است. ما در این بخش از مقاله به توضیح انواع مختلف مرخصی می‌پردازیم. این انواع شامل مرخصی استحقاقی، مرخصی بدون حقوق، مرخصی استعلاجی، مرخصی زایمان، مرخصی ازداواج و فوت اقوام درجه ۱ (همسر، فرزند، والدین)، مرخصی حج و مرخصی پاس شیر است. البته مرخصی انواع دیگری نیز دارد اما مهم‌ترین آن همین چند مورد است.
مرخصی استحقاقی
مرخصي استحقاقی همان طور که از نامش پیدا است حق مسلم کارگر است. این نوع مرخصی طبق ماده 64 قانون کار با در نظر گرفتن ۴ جمعه، یک ماه در سال است. دیگر روزهای تعطیل جزو مرخصی استحقاقی نیست. حال اگر مدت زمان کار کمتر از یک سال باشد تعداد روزهای مرخصی استحقاقی با توجه به مدت کارکرد محاسبه می‌شود.
در واقع طبق این ماده قانونی در مورد مرخصی در قانون کار هر کارگر حق دارد با احتساب 4 جمعه، در طول سال به میزان یک ماه مرخصی استحقاقی با حقوق از کارفرما بگیرد. حال اگر کارگر فقط ۶ ماه برای کارفرما کار کند می‌تواند به ازای هر ماه ۲.۵ روز مرخصی بگیرد که تقریبا ۱۵ روز به ازای ۶ ماه می‌شود.
این در حالی است که در ماده ۶۵ قانون کار آمده اگر کار سخت و زیان آور باشد، کارگر می‌تواند به جای یک ماه ۵ هفته مرخصی استحقاقی بگیرد. این مرخصی تا حد امکان باید دو بار و هر بار بعد از ۶ ماه کار اخذ شود.
بدین ترتیب افرادی که مشغول به کارهای سخت هستند علاوه بر اینکه یک هفته بیشتر از دیگران مرخصی دارند می‌توانند در پایان هر ۶ ماه کار سخت حدود ۱۷ روز مرخصی بگیرند که بتوانند نیروی از دست رفته خود را به دست آورند.
برخی از کارگران ممکن است نخواهند از مرخصی خود استفاده کنند، قانون گذار این موضوع را مورد توجه قرار داده و در ماده ۶۷ آمده هر کارگر حداکثر می‌تواند ۹ روز مرخصی خود را ذخیره کرده و به سال بعد منتقل نماید.
این قانون کاملا به نفع کارگر است، زیرا برخی از کارگران به هر دلیلی از جمله ترس از کارفرما برای گرفتن مرخصی اقدام نمی‌کنند. این در حالی است که مرخصی می‌تواند فشار کار را بر دوش کارگر کم کند و گام مهمی در راستای سلامتی او باشد.
مرخصی استعلاجی
مرخصی استعلاجی نوع دیگری از مرخصی در قانون کار است که کارگر در صورت بیمار شدن می‌تواند از آن استفاده کند. تعداد روزهای این مرخصی طبق نظر سازمان تامین اجتماعی محاسبه می‌شود.
این سازمان در این مدت که کارگر بیمار است دستمزد وی را پرداخت می‌کند و روزهای مرخصی استعلاجی وی را جز سوابق بیمه و بازنشستگی او در نظر می‌گیرد.
مرخصی بدون حقوق
مرخصی بدون حقوق نوع خاصی از مرخصی است که در صورت موافقت کارفرما، در زمان مرخصی دستمزدی به کارگر تعلق نمی‌گیرد. این نوع مرخصی انواع مختلفی دارد. یکی از انواع آن مرخصی حج است که در ادامه به توضیح کاملی در مورد آن می‌پردازیم. طبق ماده 72 قانون کار، مدت زمان استفاده از مرخصی بدون حقوق و شرايط برگشت کارگر به کار، بایستی بین کارگر و کارفرما توافق شود.
بیشتر بخوانید: بیمه اجباری چیست؟ شرایط و نرخ بیمه
مرخصی حج در قانون کار
طبق ماده ۶۷ در مورد مرخصی در قانون کار هر کارگر می‌تواند یک بار در طول مدت زمانی که مشغول به کار است برای رفتن به حج یک ماه مرخصی استحقاقی دریافت کند. البته تنها در صورتی که ۳۰ روز مرخصی استحقاقی ذخیره شده داشته باشد وگرنه باید مرخصی بدون حقوق بگیرد.
در هر صورت قانون گذار برای فریضه حج احترام قائل شده و کارفرما را ملزم به دادن مرخصی کرده است. حال اگر کارگر مرخصی ذخیره شده داشته باشد می‌تواند در طول مدت زمانی که در حج به سر می‌برد از حقوق و مزایا برخوردار باشد. اما در صورتی که از تمام مرخصی استحقاقی خود استفاده کرده باشد می‌تواند مرخصی بدون حقوق بگیرد و بعد از برگشت از حج به کار خود بازگردد.
مرخصی زایمان
هر خانم شاغلی که صاحب فرزند می‌شود می‌تواند ۹ ماه از کارفرما مرخصی بگیرد. دستمزد وی در این ۹ ماه توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌شود. این خانم می‌تواند بعد از این نه ماه به کار خود بازگردد. سازمان تامین اجتماعی این نه ماه را جز سوابق بیمه و بازنشستگی فرد در نظر می‌گیرد.
مرخصی پاس شیر در قانون کار
طبق ماده ۷۸ قانون کار، برای حمایت از خانم‌های شاغلی که فرزند شیرخوار دارند، زنان کارگر می‌توانند تا زمانی که فرزندشان به سن ۲ سالگی می‌رسد روزی یک ساعت برای شیردهی به کودک خود از مرخصی پاس شیر استفاده کنند.
این مرخصی نوعی مرخصی ساعتی است که در ادامه بیشتر در مورد آن توضیح می‌دهیم. این یک ساعت می‌تواند در هر زمان از طول روز کاری باشد. حال اگر مادر دارای فرزند دوقلو یا چند قلو باشد به جای یک ساعت، دو ساعت مرخصی پاس شیر دارد. بدین ترتیب گام دیگری برای ترویج فرهنگ تغذیه کودک از شیر مادر برداشته شده است.
مرخصی ازدواج و مرخصی فوت اقوام درجه یک در قانون کار
نوع دیگری از مرخصی، مرخصی ازدواج یا مرخصی فوت اقوام درجه ۱ است. هر دوی این موارد از نوع مرخصی استحقاقی هستند. به این معنا که به فرد در مدت زمان مرخصی دستمزد تعلق می‌گیرد. این نوع مرخصی در ماده ۷۳ قانون کار آمده است.
با این وصف که اگر کارگر ازداواج دائم کند یا یکی از اقوام درجه ۱ وی شامل والدین، فرزندان یا همسر فوت کند می‌تواند ۳ روز کاری مرخصی بگیرد و در عین حال از دریافت دستمزد برخوردار باشد.
این ۳ روز جزو یک ماه مرخصی استحقاقی نیست و جدای از آن محاسبه می‌شود. از طرفی این ۳ روز بایستی دقیقا مصادف با اتفاق رخ‌داده باشد و نمی‌توان آن را به زمان دیگری موکول کرد.
برای یادگیری قوانین، شرایط و میزان حقوق بیمه بیکاری 1402 مقاله: بیمه بیکاری چیست را بخوانید.
مرخصی ساعتی
مرخصی ساعتی که یکی از انواع آن مرخصی پاس شیر برای مادران شیرده است نوع دیگری از مرخصی در قانون کار محسوب می‌شود. این نوع مرخصی که از نوع مرخصی استحقاقی است در طول روز کاری اخذ می‌شود و کمتر از مدت زمانی است که کارگر باید در طول روز مشغول به کار باشد.
لازم به ذکر است ساعاتی که کارگر به عنوان مرخصی ساعتی دریافت می‌کند از مرخصی استحقاقی وی کم می‌شود. این نوع مرخصی معمولا برای زمانی است که کار کوچکی در طول روز کاری برای کارگر پیش می‌آید و مجبور می‌شود کار خود را ترک کند.
نکات مهم درباره مرخصی استحقاقی
از آنجا که یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین انواع مرخصی، مرخصی استحقاقی است در زیر به ذکر برخی نکات مهم درباره این نوع مرخصی می‌پردازیم و به ماده قانونی آن اشاره می‌کنیم.
• روزهای جمعه برای تمام کارگران تعطیل است و کارفرمایان نباید دستمزد کارگران را به ازای این روزها کسر کنند. (ماده 62)
• علاوه بر روزهایی که تعطیل رسمی است، ۱۱ اردیبهشت یعنی روز کارگر برای کارگران تعطیل است. کارفرمایان باید علاوه بر اینکه این روز را برای کارگران تعطیل می‌کنند، حقوق و مزایای این روز را برای ایشان در نظر بگیرند و آن را کسر نکنند. (ماده 63)
• مرخصی استحقاقی به ازای یک سال کار، ۲۶ روز است که با در نظر گرفتن ۴ روز جمعه جمعا ۳۰ روز می‌شود. کارگران می‌توانند در این ۳۰ روز از حقوق و مزایا برخوردار بوده و در عین حال در مرخصی به سر ببرند. (ماده ۶۴)
• به جز ۴ جمعه‌ای که در نکته قبل اشاره شد، سایر روزهایی که تعطیل رسمی است جز مرخصی استحقاقی کارگران محسوب نمی‌شود و کارفرما نباید آنها را به عنوان مرخصی استحقاقی محاسبه کند. (ماده ۶۴)
• نکته بعدی در مورد مرخصی در قانون کار به این موضوع اشاره دارد که اگر کارگری کمتر از یک سال برای کارفرما کار کند، مرخصی استحقاقی وی با توجه به مدت زمانی که مشغول به کار است محاسبه می‌شود. (ماده ۶۴)
• کارگران نمی‌توانند بیش از ۹ روز از مرخصی استحقاقی خود را ذخیره کنند. اگر بیش از ۹ روز مرخصی استحقاقی باقیمانده داشته باشند، کارگر می‌تواند 9 روز را به سال بعد انتقال داده و باقیمانده مرخصی را استفاده نماید. (ماده ۶۶)
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد قوانین کار مقاله: هر آنچه باید درباره قانون کار بدانید را بخوانید.
سایر شرایط:
• اگر کارگر و کارفرما نتوانند در مورد تاریخ استفاده از مرخصی استحقاقی به توافق برسند باید به اداره کار و امور اجتماعی مراجعه کرده و هر حکمی که اداره کار صادر کرد را اجرا کنند. (ماده ۶۹)
• در صورتی که کارگر بازنشسته یا از کار افتاده شود یا فوت کند، مطالبات وی بابت مرخصی استحقاقی استفاده نشده باید به ورثه کارگر پرداخت شود. (ماده ۷۱)
• اگر کارمند یا کارگر درخواست مرخصی بدون حقوق داشته باشد، مدت مرخصی و شرایط برگشت به کار پس از اتمام مرخصی باید طبق یک توافق کتبی بین کارگر و کارفرما مشخص شود. (ماده ۷۲)
• مزد کارگر در روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و نیز در روزهایی که کارگر از مرخصی استحقاقی خود استفاده می‌کند باید بر اساس میانگین دستمزد روزهای عادی از آخرین ماه کاری وی محاسبه شده و پرداخت شود. (ماده 43)
• طبق ماده ۴۳ در مورد مرخصی در قانون کار، مبلغ پرداختی به ازای روزهایی که در نکته قبل اشاره شد نباید از حداقل دستمزد قانونی کارگر کمتر باشد. (ماده ۴۳)
• درخواست مرخصی کارگر برای روز پنجشنبه با توجه به نوع کارگاه یا شرکتی که کارگر در آن مشغول به کار است و تعداد ساعت کاری کارگاه یا شرکت در روز پنجشنبه قابل بررسی است.
جمع‌بندی
مرخصی به معنای عدم حضور کارگر در محل کارگاه، در روزهایی غیر از جمعه و تعطیلات رسمی کشور است. کارفرمایان باید با قانون کار و ماده‌های مختلفی که در این باره وضع شده آشنا باشند و نسبت به این قانون به کارگران خود مرخصی دهند.
اجرای این قانون برای تمام کارفرمایان الزامی بوده و در صورتی که از آن سر باز زنند متخلف محسوب می‌شوند. البته کارگران نیز باید این قانون را رعایت کنند و توقع بیش از حد نداشته باشند.
اگر هر دو طرف به قانون احترام بگذارند می‌توانند در یک محیط کاری سالم در کنار هم به کار و تلاش بپردازند و بدون مشکل کارها را پیش ببرند و از منافع آن بهره‌مند شوند.
امیدواریم این مقاله در مورد مرخصی برای شما مفید واقع شود. برای آموزش‌های بیشتر می‌توانید به بخش دوره‌های آموزشی یاری تامین مراجعه کنید. همچنین بخش وبلاگ یاری تامین، مقالات جامعی را در مورد مباحث مربوط به بیمه تامین اجتماعی در اختیار شما همراهان گرامی قرار می‌دهد.
منبع: https://www.tamin.ir
