حسابداری مدیریت چیست؟ کاربرد، اهمیت و مزایای آن

حسابداری مدیریت یا Managerial accounting به‌عنوان یکی از حوزه‌های کلیدی حسابداری، نقش بسیار مهمی در فرایند مدیریت و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک یک سازمان ایفا می‌کند. این حوزه از حسابداری به تولید اطلاعات مالی تأکید ندارد بلکه بر روی تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و اطلاعات مرتبط با فرایندهای داخلی سازمان تمرکز داشته و در بهبود کارایی، افزایش بهره‌وری و ایجاد ارزش برای سازمان‌ها نقش مؤثری دارد.

حسابداری مدیریت علاوه بر اینکه به مدیران و تصمیم‌گیرانِ سازمان، اطلاعات دقیق و به‌روز را در خصوص عملکرد مالی و عملیات داخلی ارائه می‌کند، به آنها کمک می‌کند تا با تحلیل دقیق داده‌ها، تصمیمات استراتژیک را به شکل بهینه‌تری اتخاذ کنند؛ از طریق ارائه اطلاعات جامع و کاربردی در مورد هزینه‌ها، محصولات پرسود، انتخاب منابع، طراحی سیستم‌های مدیریت و مشکلات عملیاتی، حسابداری مدیریت به مدیران امکان می‌دهد تا تصمیمات برنامه‌ریزی و کنترلی خود را با پایگاه‌داده‌های قوی‌تری اتخاذ کنند.

تعریف حسابداری مدیریت چیست؟

حسابداری مدیریت به‌عنوان یک زیرشاخه مهم از علم حسابداری، به تجزیه‌وتحلیل اطلاعات مرتبط با فرایندها، عملیات و تصمیم‌گیری‌های داخلی یک سازمان می‌پردازد. هدف اصلی حسابداری مدیریت، ارائه اطلاعات و داده‌های کیفی و کمی به مدیران و تصمیم‌گیران سازمان است تا آن‌ها بتوانند تصمیمات استراتژیک و عملیاتی خود را با دقت و بهره‌وری بالا اتخاذ کنند.

در واقع، حسابداری مدیریت نه‌تنها به تولید اطلاعات مالی و حسابرسی محدود نمی‌شود، بلکه بر اطلاعات مرتبط با هزینه‌ها، درآمدها، سودآوری، بهره‌وری منابع، محصولات، عملکرد و سایر جنبه‌های مدیریتی نیز تمرکز دارد. این حوزه با استفاده از تکنیک‌های متنوعی مانند تحلیل هزینه، پیش‌بینی، بودجه‌ریزی، تحلیل ارتباط‌ها، ارزیابی عملکرد و… به مدیران ابزارهای لازم برای انجام تصمیمات مؤثر را ارائه می‌دهد.

اگر حسابدار هستید و به قوانین بیمه تامین اجتماعی آشنایی ندارید؛ می‌توانید برای دریافت مشاوره بیمه، مقاله راه‌های دریافت مشاوره بیمه تامین اجتماعی را مطالعه کنید.

دامنه استفاده و کاربرد حسابداری مدیریت چیست؟

حسابداری مدیریت در جنبه‌های مختلف سازمان‌ها و فعالیت‌های مدیریتی به‌صورت گسترده‌ای به کار می‌رود. این شاخه از علم حسابداری معنا و مفهومی اساسی دارد و به طبع زمینه‌ساز ورود یک محاسبه منطقی به منظور بهینه‌سازی سازوکار مالی خواهد بود.

در ادامه جنبه‌های مختلف کاربرد حسابداری مدیریتی را مرور خواهیم کرد که به درک دقیق آن کمک می‌کند.

1. برنامه‌ریزی و کنترل

حسابداری مدیریت به مدیران امکان می‌دهد تا فرایند برنامه‌ریزی و کنترل را با استفاده از ابزارهایی همچون بودجه‌ریزی، پیش‌بینی عملکرد و تحلیل انحراف بهبود بخشند. در ابتدا، با ایجاد بودجه‌های مالی و عملیاتی برای دوره‌های زمانی مشخص، اهداف مالی و عملکردی تعیین می‌شوند.

سپس با پیش‌بینی عملکرد بر اساس اطلاعات گذشته و شرایط فعلی، ارزیابی انجام می‌شود. درصورتی‌که تفاوت‌ها (انحراف‌ها) بین عملکرد و پیش‌بینی‌ها ظاهر شود، مدیران می‌توانند با تحلیل دقیق، علت این انحراف‌ها را شناسایی کرده و در صورت لزوم تصمیمات تصحیحی برای اصلاح مسیر برنامه‌ها و فعالیت‌ها اتخاذ کنند.

2. تحلیل هزینه

حسابداری مدیریت با استفاده از ابزارهای تحلیل هزینه، به مدیران اطلاعات دقیقی در مورد ساختار هزینه‌ها و مؤلفه‌های آنها ارائه می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، این حوزه به مدیران امکان می‌دهد تا به طور دقیق‌تر درک کنند که هزینه‌ها به چه دلیل به وجود می‌آیند و چگونه می‌توانند با بهینه‌سازی مصرف منابع، هزینه‌ها را کاهش دهند. تحلیل‌های مختلف مانند تحلیل هزینه – حجم – سود (Cost-Volume-Profit analysis) و تحلیل هزینه هدف (Target costing) به مدیران اطلاعات لازم برای تعیین قیمت محصولات، مدیریت هزینه‌ها و انتخاب منابع را ارائه می‌دهند.

اگر حسابدار هستید و با فرایند حسابرسی بیمه آشنایی ندارید مقاله: حسابرسی بیمه تامین اجتماعی چیست؟ را بخوانید.

3. ارزیابی عملکرد

در همین راستا، حسابداری مدیریت به مدیران اجازه می‌دهد تا عملکردهای مختلف سازمان را با استفاده از شاخص‌ها و مؤلفه‌های مختلف ارزیابی کنند. این ارزیابی شامل مقایسه عملکرد مالی، بهره‌وری، کیفیت و سایر جنبه‌های مهم سازمان با استفاده از اطلاعات گذشته و معیارهای مشخص است. از این طریق، مدیران می‌توانند نقاط قوت و ضعف سازمان را شناسایی کرده و برنامه‌های بهینه‌سازی را برای افزایش عملکرد اجرا کنند.

4. تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری

حسابداری مدیریت با ارائه اطلاعات مالی و غیرمالی مرتبط با پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مختلف، به مدیران کمک می‌کند تا تصمیمات مناسبی در مورد سرمایه‌گذاری و تخصیص منابع مالی بگیرند. این اطلاعات می‌توانند به مدیران کمک کنند تا پروژه‌های با بازدهی بالا را شناسایی کرده و تصمیمات استراتژیک برای سرمایه‌گذاری مناسب‌تر اتخاذ کنند.

برای مطالعه بیشتر مقاله: حسابداری مالی چیست؟ اهمیت و کاربرد آن را بخوانید!

مسئولیت‌ها و شرح شغل حسابدار مدیریتی

شغل حسابدار مدیریتی یک نقش کلیدی در فرایند مدیریت و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و عملیاتی سازمان دارد. حسابداران مدیریتی مسئولیت‌های متعددی را در دامنه مالی و مدیریتی بر عهده دارند؛ در ادامه، شرح شغل حسابدار مدیریتی به‌تفصیل توضیح داده شده است:

شرح وظایف یک حسابدار مدیریتی

1. برنامه‌ریزی بودجه‌ریزی: حسابداران مدیریتی به همراه تیم‌های مدیریتی بودجه‌های مالی و عملیاتی سازمان را برنامه‌ریزی می‌کنند. آنها با تحلیل اطلاعات گذشته و پیش‌بینی‌های آینده، اهداف مالی و راهبردهای سازمان را با بودجه‌ها هماهنگ می‌کنند.

2. تحلیل هزینه: همین‌طور حسابداران مدیریتی مسئول تحلیل هزینه‌ها و مؤلفه‌های مختلف آنها برای تصمیم‌گیری‌های مدیریتی هستند. آنها با استفاده از روش‌های مختلف تحلیل هزینه، هزینه‌های محصولات، پروژه‌ها و فرایندها را ارزیابی می‌کنند.

3. ارزیابی عملکرد: این حسابداران عملکرد سازمان را با استفاده از شاخص‌های مالی و عملیاتی ارزیابی می‌کنند. آنها نقاط قوت و ضعف عملکرد را شناسایی کرده و به مدیران پیشنهادهایی برای بهبود ارائه می‌دهند.

4. تحلیل داده‌ها و گزارش‌دهی: حسابداران مدیریتی اطلاعات مالی و عملیاتی را تحلیل می‌کنند و گزارش‌های دقیق و جامعی از عملکرد سازمان را تهیه می‌کنند. این گزارش‌ها به مدیران و تصمیم‌گیران اطلاعات مهمی در مورد وضعیت سازمان ارائه می‌دهند.

5. تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری: فراتر از موارد ذکر شده، حسابداران مدیریتی با تحلیل اطلاعات مالی و تجزیه‌وتحلیل ریسک‌ها، تصمیم‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری‌ها و پروژه‌های جدید را همراه با مدیران سازمان اتخاذ می‌کنند.

6. پیش‌بینی و مدیریت مالی: حسابداران مدیریتی با تحلیل پیش‌بینی‌های مالی و ترکیب آنها با استراتژی‌های کسب‌وکار، به مدیران کمک می‌کنند تا مسیر مناسبی را برای مدیریت منابع مالی و مدیریت ریسک‌ها انتخاب کنند.

برای آشنایی بیشتر با استانداردها، اصول و انواع حسابداری مقاله: حسابداری چیست؟ را بخوانید!

مزایا و معایب حسابداری مدیریت در یک کسب‌وکار

حسابداری مدیریت نیز مانند هر شاخه دیگری از علم حسابداری دارای مزایا و معایبی است که می‌طلبد قبل از بهره‌مندی از آن، ابتدا به این نکته توجه کنیم که آیا این نوع حسابداری برای کسب‌وکار ما مناسب است یا خیر. با خواندن مزایا و معایب حسابداری مدیریت تا حدود زیادی پاسخ این سؤال را خواهید یافت.مزایا و معایب مهمی که می‌توان برای این شاخه از حسابداری ذکر کرد عبارت‌اند از:

مزایای حسابداری مدیریت

1. تصمیمات بهتر: حسابداری مدیریت با ارائه اطلاعات دقیق و جامع به مدیران، باعث سهولت در اتخاذ تصمیمات بهتر، استراتژی‌های کارآمدتر و برنامه‌های مؤثرتر می‌شود.
2. بهره‌وری بالا: اطلاعات حسابداری مدیریت به مدیران این امکان را می‌دهد تا منابع سازمان را بهینه‌تر تخصیص دهند و بهبود بهره‌وری منابع را دنبال کنند.
3. ارزیابی عملکرد: این نوع حسابداری به مدیران اجازه می‌دهد تا عملکرد سازمان را در مقابل اهداف و استانداردهای تعیین شده ارزیابی کرده و بهبود‌های لازم را اجرا کنند.
4. برنامه‌ریزی دقیق‌تر: حسابداری مدیریت با استفاده از بودجه‌ریزی و تحلیل پیش‌بینی، برنامه‌ریزی دقیق‌تر و بهتری در مورد فعالیت‌های آینده ایجاد می‌کند.
5. کاهش ریسک‌ها: با تحلیل ریسک‌ها و پاداش‌ها، حسابداری مدیریت به مدیران اطلاعات لازم را می‌دهد تا ریسک‌ها را کاهش دهند و تصمیمات مؤثرتری در مواجهه با مشکلات اتخاذ کنند.

بیشتر بخوانید: بیمه بیکاری چیست؟ قوانین، شرایط و میزان حقوق بیمه بیکاری 1402

معایب حسابداری مدیریت

1. هزینه و زمان: پیاده‌سازی سیستم‌ها و فرایندهای حسابداری مدیریت (به‌ویژه در سازمان‌های کوچک و متوسط) ممکن است هزینه‌بر و زمان‌بر باشد.
2. پیچیدگی: تحلیل داده‌های پیچیده و تفسیر اطلاعات حسابداری مدیریت ممکن است برای برخی مدیران چالش‌برانگیز باشد و نیاز به تخصص و آموزش داشته باشد.
3. تأثیر عوامل غیرمالی: در تحلیل عملکرد و تصمیم‌گیری‌های مدیریتی، عوامل غیرمالی مانند عواطف و تجربیات فردی نیز ممکن است تأثیرگذار باشند که می‌تواند به نادیده‌گرفتن داده‌های مهم منجر شود.
4. نیاز به اطلاعات دقیق: استفاده مؤثر از حسابداری مدیریت نیازمند داشتن داده‌های دقیق و به‌روز است. عدم دسترسی به اطلاعات دقیق می‌تواند به تصمیمات نادرست و ناکارآمد منجر شود.
5. مقیاس‌پذیری: در سازمان‌های بزرگ و پیچیده، مقیاس‌پذیری حسابداری مدیریت ممکن است چالش‌هایی را به همراه داشته باشد و نیازمند فناوری و سیستم‌های پیشرفته باشد.

مثال‌هایی برای درک بهتر حسابداری مدیریتی و تأثیر آن

حسابداری مدیریتی فرایندی است که به کمک اطلاعات مالی و غیرمالی، مدیران را در اتخاذ تصمیمات استراتژیک و عملی کمک می‌کند.

 

در زیر مثال‌هایی از حوزه‌های مختلف حسابداری مدیریتی را مرور خواهیم کرد که به درک بهتر آن کمک می‌کند:

1. تحلیل هزینه – حجم – سود

این تحلیل به مدیران کمک می‌کند تا با توجه به میزان تولید، هزینه‌ها و قیمت‌ها، سطح فروش مورد نیاز برای دستیابی به سود مطلوب را تعیین کنند. مثلاً در صنعت تولید، این تحلیل می‌تواند نشان دهد که چه تعداد از یک محصول باید فروخته شود تا سود مورد انتظار به دست آید.

2. انتخاب پروژه‌ها

مدیران باید تصمیم بگیرند کدام پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها را انجام دهند. از ابزارهایی مانند ارزیابی NPV (مخفف Net Present Value به معنی ارزش خالص فعلی)، IRR (مخفف Internal Rate of Return به معنی نرخ بازده داخلی) و بازگشت سرمایه (Payback Period) استفاده می‌شود تا به انتخاب صحیح پروژه‌ها کمک شود.

3. انتخاب هزینه‌های تولید

در شرکت‌هایی که چندین محصول تولید می‌شود، باید هزینه‌ها به طور صحیح بین محصولات تخصیص داده شوند. این کار باعث می‌شود تا مدیران بتوانند میزان سود هر محصول را به طور دقیق محاسبه کنند.

4. برنامه‌ریزی بودجه

ایجاد بودجه‌ها برای دوره‌های زمانی مشخص، از جمله ابزارهای حسابداری مدیریتی است. این کار کمک می‌کند تا هزینه‌ها و درآمدها در دوره‌های آینده پیش‌بینی شوند و از اختلافات ناشی از عملکرد واقعی با بودجه پیشگیری شود.

برای مطالعه بیشتر مقاله نحوه ارسال لیست بیمه تامین اجتماعی ۱۴۰۲ را بخوانید.

اهمیت حسابداری مدیریتی در دنیای اقتصاد چیست؟

حسابداری مدیریتی به‌عنوان یک ابزار کلیدی در فرایند تصمیم‌گیری و مدیریت استراتژیک در سازمان‌ها، اهمیت فراوانی دارد.

1. تصمیم‌گیری بهتر

حسابداری مدیریتی با ارائه اطلاعات مالی و غیرمالی دقیق به مدیران کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در مورد استراتژی‌ها، تخصیص منابع، توسعه محصولات و دیگر جنبه‌های عملیاتی بگیرند. مدیران با تحلیل اطلاعات مالی و تاریخچه عملکرد ، می‌توانند تصمیم‌های استراتژیک را در جهت افزایش راندمان و بهبود موقعیت رقابتی سازمان اتخاذ کنند.

2. برنامه‌ریزی و کنترل

حسابداری مدیریتی با ایجاد بودجه‌ها، اهداف و استانداردهای عملکرد، به سازمان‌ها کمک می‌کند تا عملکرد واحدها و دپارتمان‌ها را پیش‌بینی و ارزیابی کنند. این امر به مدیران اجازه می‌دهد تا در صورت نیاز تصمیمات تصحیحی را اتخاذ کنند و به کنترل بهتری بر روی فرایندها دست پیدا کنند.

3. بهبود کیفیت تصمیم‌گیری

با تهیه و ارائه اطلاعات دقیق و جامع، حسابداری مدیریتی به مدیران امکان می‌دهد تصمیمات بهتری در مورد مسائل مختلف بگیرند. این اطلاعات شامل تحلیل‌های هزینه – فایده، پیش‌بینی ریسک‌ها و فرصت‌ها و داده‌های دیگر است که باعث می‌شود تصمیماتِ نیازمندِ تجزیه‌وتحلیل، دقیق‌تر و با کمترین اشتباهات گرفته شوند.

4. ارتباطات سازمانی

حسابداری مدیریتی به دلیل ارائه اطلاعات قابل‌فهم و مفید به مدیران، کارکنان و اعضای سازمان ارتباطات بهتری را ایجاد می‌کند. این ارتباطات تبادل اطلاعات بین اعضای سازمان را تسهیل می‌کند و بهبود فرایندهای کاری و تصمیم‌گیری را ترویج می‌کند.

5. بهبود کارایی عملیاتی

حسابداری مدیریتی با تحلیل هزینه‌ها، بهینه‌سازی موجودی‌ها و تخصیص منابع، به سازمان‌ها کمک می‌کند تا کارایی و بهره‌وری در عملیات خود را افزایش دهند. این اطلاعات به مدیران کمک می‌کند تا مسیرهای بهتری برای استفاده از منابع مالی، انسانی و فیزیکی بیابند.

اگر حسابدار هستید و با شرایط، انواع و خدمات بیمه آشنایی ندارید مقاله: بیمه تامین اجتماعی چیست؟ را بخوانید.

نرم‌افزارهای شاخص برای حسابداری مدیریتی

برای حسابداری مدیریتی، مجموعه‌ای از نرم‌افزارها و ابزارهای تخصصی وجود دارد که به مدیران و حسابداران کمک می‌کنند تا وظایف مختلف این حوزه را بهبود دهند.

1. SAP ERP (سیستم SAP ERP)

SAP ERP یک نرم‌افزار مدیریت منابع سازمانی (Enterprise Resource Planning) معروف و پیشرفته است که توسط شرکت SAP توسعه داده شده است. این سیستم شامل مجموعه‌ای از ماژول‌های مختلف است که هرکدام به بخش‌های مختلف سازمان کمک می‌کنند. این ماژول‌ها شامل مالی، تولید، فروش، منابع انسانی، تأمین‌کنندگان، مدیریت پروژه و غیره هستند. SAP ERP به مدیران امکان ارائه اطلاعات جامع و متمرکز در مورد کلیه فعالیت‌های سازمان را می‌دهد.

2. Oracle E-Business Suite

Oracle E-Business Suite نیز یکی دیگر از سیستم‌های ERP محبوب است که توسط شرکت Oracle توسعه داده شده است. این نرم‌افزار انواع ماژول‌های مالی، تأمین‌کنندگان، مدیریت پروژه و بسیاری از عملیات سازمانی دیگر را پشتیبانی می‌کند. همچنین، این نرم‌افزار امکانات منحصربه‌فردی را برای مدیریت منابع سازمانی ارائه می‌دهد.

3. Microsoft Dynamics 365

Microsoft Dynamics 365 یک سیستم مدیریت منابع سازمانی ابری (Cloud-based ERP) است که توسط Microsoft توسعه و ارائه می‌شود. این نرم‌افزار انواع ماژول‌های مختلف از جمله مالی، تجارت الکترونیک، فروش و خدمات را شامل می‌شود. Dynamics 365 اطلاعات دقیق و به‌روز را در دسترس مدیران قرار می‌دهد تا تصمیم‌گیری‌ها را تسهیل کند.

سخن پایانی حسابداری مدیریت

در این مقاله از یاری تامین گفتیم که حسابداری مدیریتی به‌عنوان یک ابزار استراتژیک و کلیدی در مدیریت سازمان‌ها، نقش مهمی در اتخاذ تصمیمات بهتر، بهبود کنترل عملکردها، بهینه‌سازی منابع، ارتقاء کیفیت تصمیم‌گیری و تقویت ارتباطات سازمانی دارد. اطلاعات مالی و غیرمالی تأمین شده توسط حسابداری مدیریتی، مدیران را در تحلیل جوانب مختلف عملیاتی و استراتژیک سازمان یاری می‌کند، تا تصمیمات مؤثرتری در مورد تخصیص منابع، توسعه محصولات، تعیین استراتژی‌ها و کنترل عملکرد اتخاذ کنند.

از طریق ایجاد بودجه‌ها، تعیین اهداف و استانداردهای عملکرد، حسابداری مدیریتی ابزاری مناسب برای برنامه‌ریزی و کنترل عملکرد واحدها و دپارتمان‌ها ارائه می‌دهد. این اطلاعات نه‌تنها به مدیران امکان می‌دهد عملکرد استراتژیک سازمان را اندازه‌گیری و ارزیابی کنند، بلکه تخصیص مناسب منابع و بهبود کارایی عملیاتی را نیز تسهیل می‌کند.

منبع: https://www.investopedia.com/terms/m/managerialaccounting.asp